ZAINSPIRUJ SIĘ
Przemoc ekonomiczna: Jak ją rozpoznać i jak sobie z nią radzić?
- Ewa Moskalik - Pieper
- 12 października 2024
- 9 MIN. CZYTANIA
Przemoc ekonomiczna – co to znaczy?
W najprostszych słowach przemoc ekonomiczna to sytuacja, w której jedna osoba wykorzystuje pieniądze lub dobra materialne, aby kontrolować i znęcać się nad drugą. Zatem w skrócie można powiedzieć, że polega na wykorzystywaniu pieniędzy (majątku), aby uzależnić od siebie drugą osobę. Jest to również forma zaspokojenia przez sprawcę swojej potrzeby władzy i kontroli.
O przemocy ekonomicznej mówi się bardzo niewiele, a niestety najczęściej dotyka ona nas, kobiet. Jej skala jest trudna do oszacowania, ponieważ to zjawisko, które niestety wciąż pozostaje niewidoczne i niezauważalne. Jest jedną z czterech głównych rodzajów przemocy wobec kobiet i jednym z głównych czynników utrudniających wydostanie się z przemocowej relacji z powodu zależności ekonomicznej od sprawcy przemocy.
Niezwykle istotne jest podtrzymywanie społecznej dyskusji na temat ekonomicznych nadużyć wobec kobiet oraz ich rozległych skutków, nie tylko w wymiarze jednostkowym, ale także społecznym.
Dlaczego?
Po pierwsze, bo wiele zachowań mieszczących się w jej definicji nie jest społecznie uznawane za przemoc. Po drugie, bo ofiary tej formy krzywdzenia często nie zdają sobie sprawy, że są jej ofiarą. Wynika to z utrwalonych stereotypów, które przypisują mężczyznom kontrolę nad finansami, a także wzorców wyniesionych z domów rodzinnych i utartych przez wieki praktyk.
Historia równouprawnienia kobiet i mężczyzn, a także prawa kobiet do samodzielnego zarządzania finansami i podejmowania decyzji zawodowych, jest stosunkowo krótka. Dopiero od kilkudziesięciu lat kobiety zyskują pełną autonomię w tych kwestiach.
Skutki niewidoczności przemocy ekonomicznej są poważne. Ofiary tracą poczucie bezpieczeństwa i niezależności, często mają problemy z zaspokojeniem podstawowych potrzeb, a dodatkowo mogą doświadczać przemocy psychicznej i emocjonalnej.
Aby walczyć z tym problemem, konieczna jest edukacja i zmiana świadomości społecznej. Musimy głośno mówić, czym jest przemoc ekonomiczna i jakie są jej formy. Ważne jest również przełamywanie stereotypów i promowanie równego podziału obowiązków domowych i odpowiedzialności finansowej. Ofiarom przemocy należy zapewnić wsparcie w postaci informacji, poradnictwa i schronienia.
Cicha agresja, która niszczy kobiety od środka
Jaka jest skala przemocy ekonomicznej wobec kobiet w Polsce?
Oszacowanie skali przemocy ekonomicznej jest niezwykle trudne, ponieważ ofiary przemocy ekonomicznej często nie rozpoznają w swoich doświadczeniach jej cech. Społecznie przekonania o tym, że mężczyzna powinien zarabiać, a kobieta zajmować się domem, sprawiają, że kobiety godzą się na sytuację, w której są zależne finansowo od swoich partnerów. Brak świadomości i statystycznych danych na ten temat dodatkowo utrudnia pomoc osobom doświadczającym tej formy przemocy.
Jak podają statystyki Głównego Urzędu Statystycznego z 2020 roku blisko 17 tys. kobiet doświadczyło znęcania się (przemocy domowej fizycznej lub psychicznej) jako członek rodziny lub inna osoba zależna lub nieporadna, zgodnie z art. 207 k.k.6.
Te dane nie oddają jednak w pełni skali przemocy, tym bardziej skali przemocy ekonomicznej, a to dlatego, że często nie jest ona uznawana za przemoc, w społecznym odczuciu.
Z przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych badań wynika, że przemoc ekonomiczna jest ściśle powiązana z przemocą fizyczną oraz psychologiczną. Badania te potwierdzają relacje kobiet, które były objęte przez Fundację Centrum Praw Kobiet różnymi formami pomocy w uzyskaniu niezależności.
O przemocy ekonomicznej w Polsce wiele mówią statystyki dotyczące zatrudnienia kobiet. Udział pracujących lub aktywnie poszukujących pracy kobiet w wieku 15-64 lata w populacji – według danych Eurostatu należy do najniższych w Europie. W 2018 roku wynosiła 63 proc. Za nami są tylko Chorwacja (62 proc.), Grecja (60 proc.), Rumunia (58 proc.) i Włochy (56 proc.).
Ponad 75 proc. niepracujących i nieszukających pracy kobiet jako powód pozostania w domu podaje opiekę nad dziećmi i inne obowiązki rodzinne. Dla porównania: w Szwecji odpowiedziało tak tylko 18 proc. pytanych kobiet. Istotne dane w rozważanej kwestii dotyczą także przekonań Polek i Polaków. Aż 77 proc. uważa, że najważniejszą rolą kobiety jest opieka nad domem i rodziną. W Danii podobne poglądy ma tylko 14 proc., w Szwecji jedynie 11 proc.
Te dane obrazują, że aktywność zawodowa kobiet wiąże się z problemem wyboru pomiędzy życiem rodzinnym a zawodowym. W szczególności dotyczy to kobiet na wsi związanych z gospodarstwem rolnym, które muszą dzielić czas między pracę i obowiązki w gospodarstwie domowym i produkcyjnym.
W I kwartale 2020 roku aktywnych zawodowo w Polsce osób było 16.954 tys., w tym 40% mieszkało na wsi, a 60% w miastach, z czego kobiety stanowiły 45%. Z ogólnej liczby aktywnych zawodowo kobiet 37% mieszkało na wsi, a 63% w miastach. To znowu pokazuje, że sytuacja kobiet na wsi jest dużo bardziej złożona niż kobiet zamieszkujących miasta.
Jakie mogą być rodzaje przemocy ekonomicznej?
- Ograniczanie niezależności finansowej: Zakazywanie podjęcia pracy lub utrudnianie rozwoju zawodowego, co uniemożliwia zdobywanie własnych pieniędzy.
- Kontrolowanie wydatków: Wydzielanie śmiesznie małych sum na codzienne potrzeby i wymaganie szczegółowych rozliczeń każdej złotówki.
- Uwarunkowywanie wsparcia finansowego: Wydzielanie pieniędzy na utrzymanie rodziny, co stawia partnerkę w pozycji zależnej i bezradnej.
- Podejmowanie decyzji finansowych w pojedynkę: Dysponowanie wspólnymi środkami bez uwzględniania zdania partnerki, co pozbawia ją wpływu na sytuację finansową rodziny.
- Nieuprawnione korzystanie z finansów partnerki: Wykorzystywanie pieniędzy, karty płatniczej, kredytowej lub debetowej partnerki bez jej zgody, co narusza jej zaufanie i poczucie bezpieczeństwa.
- Unikanie obowiązków: Odmowa podjęcia pracy lub partycypowania w kosztach utrzymania rodziny, co przerzuca cały ciężar finansowy na partnerkę.
- Niepłacenie alimentów: Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, co utrudnia utrzymanie dzieci i narusza ich prawa.
- Zaciąganie długów i kredytów: Zmuszanie do zaciągania pożyczek lub zadłużanie się bez wiedzy i zgody partnerki.
Przemoc ekonomiczna to nie tylko brak pieniędzy. Ofiary przemocy ekonomicznej często wstydzą się o tym mówić, dlatego ważne jest, aby o tym problemie mówić głośno i szukać wsparcia.
Jakie kroki podjąć, aby się przeciwstawić przemocy ekonomicznej.
Niewidzialna krzywda kobiet
Przemoc ekonomiczna. Jakie kroki możesz podjąć?
Przemoc ekonomiczna stanowi bardzo poważny problem, którego nie można bagatelizować, ale istnieją sposoby, aby się jej przeciwstawić. Choć to może wydawać się bardzo trudne, to warto pamiętać, że nie jesteś sama i masz prawo do bezpiecznego i niezależnego życia.
1. Pierwszym krokiem jest zrozumienie i uświadomienie sobie, że to czego doświadczasz, to przemoc. Odpowiedz sobie na pytania:
- Czy Twój partner kontroluje Twoje finanse?
- Ogranicza dostęp do pieniędzy i decyzji dotyczących finansów?
- Wywiera presję, abyś zaciągała długi, kredyty?
- Zmusza do rezygnowania z rozwoju zawodowego, nauki?
2.Porozmawiaj z kimś komu możesz zaufać, opowiedz o swojej sytuacji. Może to być ktoś z rodziny, przyjaciółka, terapeuta, a może pracownik socjalny. Możesz otrzymać wsparcie, realną pomoc, a to może pomóc Ci podjąć decyzję, co robić dalej.
3. Zbieraj dowody przemocy ekonomicznej. Mogą to być wyciągi bankowe, umowy lub wiadomości, które potwierdzą Twoje słowa.
4. Poszukaj wiedzy i wsparcia. Istnieją organizacje i instytucje, które oferują pomoc osobom doświadczającym przemocy.
Gdzie się możesz zwrócić?
Przemoc ekonomiczna jest poważnym nadużyciem, które krzywdzi i izoluje. Jeśli doświadczasz tej formy przemocy wiedz, że nie jesteś sama i możesz uzyskać pomoc. Istnieje wiele organizacji, które oferują wsparcie ofiarom przemocy ekonomicznej, m.in. Fundacja Centrum Praw Kobiet czy Telefon Zaufania dla Osób Doświadczających Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Można również uzyskać pomoc online na stronach internetowych tych organizacji.
- Niebieska Linia
- Fundacja Centrum Praw Kobiet
- Ośrodki Pomocy Społecznej
- Policja
Odczaruj budżet domowy i odzyskaj finansową moc – zobacz nagranie webinaru!
Zbuduj swoją niezależność finansową
- Zacznij oszczędzać: Nawet niewielkie kwoty mogą Ci pomóc w przyszłości.
- Poszukaj pracy lub dodatkowego źródła dochodu: Niezależność finansowa to klucz do wyjścia z przemocy.
- Skorzystaj z poradnika finansowego: Specjalista pomoże Ci uporządkować finanse i zaplanować przyszłość.
- Zadbaj o siebie: Przemoc ekonomiczna może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego. Pamiętaj o sobie, wypoczywaj kiedy tylko masz chwilę i znajdź czas na aktywności, które sprawiają Ci przyjemność.
Zapamiętaj! Przemoc nigdy nie jest Twoją winą!
- Nie jesteś winna przemocy!
- Masz prawo do bezpiecznego życia: Każdy ma prawo do niezależności finansowej i emocjonalnej.
- Nie musisz radzić sobie sama: Istnieje wiele osób, które mogą Ci pomóc.
- Wyjście z przemocy ekonomicznej może być trudne, ale jest możliwe: Zacznij od pierwszego kroku i nie bój się szukać pomocy.
Artykuł powstał w ramach projektu #MOCNIEJSZA – Razem przeciwko przemocy, organizowanego przez Serdeczną Fundację Hearty we współpracy z Fundacją Feminoteka, Fundacją Mamo Pracuj, Stowarzyszeniem Manufaktura Inicjatyw Różnorodnych i Fundacją Czas Kobiet, dzięki wsparciu Fundacji ZURICH.
Źródła:
Centrum Praw Kobiet (2012), Od przemocy ekonomicznej do niezależności, Warszawa,
Raport Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej,Państwowy Instytut Badawczy, Badanie aktywności zawodowej kobiet z obszarów wiejskich z uwzględnieniem zagadnień niezależności ekonomicznej kobiet, w tym kobiet z niepełnosprawnościami, Warszawa 2020 r. 11 Zob. także: K. Piątek, Być kobietą w Polsce w XXI wieku – blaski i cienie [w:] Między tradycją a nowoczesnością. Współczesna kobieta polska z perspektywy socjologicznej, red. E. Jurczyńska-McCluskey, K. Piątek, Bielsko-Biała 2006, s. 17.