Jak w kilka minut uratować komuś życie?

Kto może zachorować na białaczkę?

Czytałam, że w Polsce co godzinę ktoś dowiaduje się, że ma białaczkę… Jak można pomóc?

Na białaczkę może zachorować każdy, określenie białaczka odnosi się do całej grupy chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Nie wszystkie rozpoznania kwalifikują do przeszczepienia szpiku. W chwili obecnej osób zakwalifikowanych do przeszczepienia komórek krwiotwórczych od dawcy niespokrewnionego, dla których nadal nie znaleziono dawcy jest w Polsce około 220. Dawców niespokrewnionych szukamy w rejestrach potencjalnych dawców szpiku, w kraju i za granicą.

Co trzeba zrobić, aby w takiej bazie się znaleźć?

Potencjalnym dawcą może zostać każdy, między 18 a 60 rokiem życia. Wystarczy zarejestrować się w wybranym ośrodku dawców szpiku, wypełnić ankietę medyczną lub przejść rozmowę z lekarzem i oddać materiał do oznaczenia antygenów HLA (krew lub wymaz z wewnętrznej strony policzka).

Sama niedawno się zgłosiłam i przyznam, że to zadziwiająco łatwe. Czy rzeczywiście wystarczy potrzeć policzek od środka, aby pobrano materiał do badania?

Tak, jest to jedna z nowocześniejszych metod pozyskania materiału genetycznego do badań DNA, w chwili obecnej jest to zupełnie wystarczające. Należy jednak pamiętać, że niektóre ośrodki mogą wymagać pobrania próbki krwi.

Zarejestruję się i co dalej?

Po rejestracji dawcy i oznaczeniu jego antygenów zgodności tkankowej. Informacje o dawcy (oczywiście anonimowo) są prezentowane w rejestrze i udostępniane ośrodkom poszukującym dawców dla swoich pacjentów. Jeżeli znajdzie się biorca wstępnie zgodny z dawcą w antygenach HLA, ośrodek wzywa dawcę na dodatkowe badania w celu potwierdzenia zgodności genetycznej. Gdy weryfikacja wypadnie pozytywnie, rozpoczyna się procedura pobrania, przed którą dawca musi przejść kwalifikację medyczną. Dopiero po tym etapie dochodzi do pobrania komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej lub ze szpiku.

Ile osób w Polsce rejestruje się?

Na dziś w Centralnym Rejestrze Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców szpiku jest zarejestrowanych ponad 1 mln 300 tys. osób. Rzeczywistych dawców, którzy oddali komórki krwiotwórcze przynajmniej raz jest w Polsce ok. 5000, czyli średnio 3 osoby na 1000 zarejestrowanych oddają komórki krwiotwórcze.

Jakie są szanse na znalezienie pasującego dawcy do biorcy? I od czego to zależy?

Na całym świecie jest zarejestrowanych w tej chwili ponad 30,5 mln dawców szpiku. Szanse na znalezienie zgodnego dawcy powinny być duże, ale niestety są bardzo nierówne. Wszystko przez ogromne zróżnicowanie genetyczne ludzkiej populacji pod kątem HLA.

Są pacjenci, którzy mają kilka tysięcy potencjalnie zgodnych dawców w rejestrze (tylko polskim!), a są tacy, którzy nie mają ani jednego w pełni zgodnego dawcy na całym świecie.

Statystycznie ok. 78% pacjentów, dla których w danym roku rozpoczęto procedurę doboru znajduje dawcę akceptowanego do przeszczepienia, z czego 60% w rejestrze polskim.

Kto może być dawcą szpiku?

Kiedy nie powinniśmy się rejestrować w bazie – jakie choroby, schorzenia wykluczają zgłoszenie? Czytałam, że np. dyskopatia i zwyrodnienia kręgosłupa? A to dość częsta przypadłość.

Dawcą może być każdy w wieku 18-60 lat (jest to wiek, po którego osiągnięciu dawca jest wykluczany z rejestru) i w ogólnie dobrym stanie zdrowia. Główne przyczyny dyskwalifikacji to:

• zakażenie wirusem HIV (lub przynależność do grupy zwiększonego ryzyka zakażenia tym wirusem)
• obecność antygenu HBs, przeciwciał anty-HCV przy obecności HCV RNA
• aktywna gruźlica w okresie minionych 2 lat
• cukrzyca – nie akceptowalna na etapie rekrutacji
• aktywna astma wymagająca podawania leków sterydowych (jeśli kandydat nie miał napadu astmy przez ostatnie 5 lat i nie zażywa doustnie leków sterydowych, może być zakwalifikowany)
• przebyty zawał serca, choroba wieńcowa, zabiegi naczyniowe na sercu (pomostowanie) i inne schorzenia wymagające ciągłego podawania leków (wypadanie płatka zastawki dwudzielnej, zaburzenia rytmu nie wymagające leczenia są akceptowalne)
• epilepsja (jeżeli epilepsja występuje w wywiadzie, ale pacjent nie zażywa leków p/padaczkowych i w ciągu minionego roku nie wystąpił atak padaczkowy, dawca może być zakwalifikowany)
• nadciśnienie – jeżeli jest utrzymywane na prawidłowym poziomie przez leki to kandydat może być zaakceptowany)
• stosowanie leków hormonalnych (konsultacja z lekarzem Poradni Przeszczepowej)
• ciąża – ciąża i laktacja bezwzględnie dyskwalifikują dawcę (czasowo)
• łuszczyca (akceptowalna, jeżeli występuje w postaci łagodnej, wymagającej tylko miejscowego leczenia)
• tatuaż (jeżeli upłynął co najmniej rok od jego wykonania, tatuaż nie jest przeciwwskazaniem)
• pobyt w zakładzie karnym lub poprawczym (i do 6 m-cy od jego opuszczenia)

Więcej można przeczytać na stronie: http://www.szpik.info/jak-zostac-dawca.html

Problemy z kręgosłupem mogą być przeciwwskazaniem do pobrania szpiku z kości biodrowej, ale raczej nie z krwi obwodowej.

Czy rejestracja jest płatna?

Nie, rejestracja jest całkowicie bezpłatna dla potencjalnego dawcy.

Jak przebiega procedura pobierania szpiku?

Jeśli okaże się, że mogę być dawcą – czy zabieg jest niebezpieczny? Czy zdarzyło się, aby ktoś zaszkodził sobie oddając szpik? Mam dzieci, jeszcze małe i chcę pomagać innym, ale strach jest… Czy może mnie Pani uspokoić?

Pobranie komórek krwiotwórczych (bo one są głównie przeszczepiane, szpik jest jedynie ich źródłem) może się odbywać dwiema metodami. Poprzez pobranie szpiku z talerza kości biodrowej – procedura w znieczuleniu ogólnym, lub przez separację z krwi obwodowej – procedura ambulatoryjna. Najczęściej wybierana jest metoda druga. Pobranie odbywa się wtedy na specjalnym fotelu do aferezy. Dawca jest podłączony do aparatu przez maksymalnie kilka godzin, czasem pobranie może zostać rozłożone na dwa dni. Przed pobraniem dawca musi przyjmować przez kilka dni czynnik wzrostu w celu tzw. „mobilizacji” komórek krwiotwórczych (ich normalne stężenie w krwi obwodowej jest zbyt niskie).

Obie procedury powinny być całkowicie bezpieczne dla dawcy, jeżeli istnieje jakiekolwiek medyczny czynnik ryzyka, lekarz kwalifikujący nie dopuszcza dawcy do pobrania.

Czy dawca wie kto jest biorcą i odwrotnie?

Dawstwo szpiku jest w Polsce anonimowe (tak jak dawstwo krwi). Według aktualnie obowiązujących przepisów dawca i biorca nie powinni się spotykać.

A jak to wygląda w innych krajach? Czy są jakieś wspólne rejestry?

Rejestry dawców szpiku, działające na świecie są zrzeszone w organizacji WMDA (World Marrow Donor Association). WMDA prowadzi wspólną bazę danych BMDW (Bone Marrow Donor Worldwide), gdzie trafiają dane wszystkich potencjalnych dawców zarejestrowanych na świecie i dostępnych w danym momencie.

Dziękuję bardzo za rozmowę.

Ja już się zgłosiłam! Zgłoś się i Ty! 

Zarejestruj się!

Dla nas to tylko kilka poświęconych minut, a dla osoby chorej na białaczkę szansa na powrót do zdrowia i normalne życie.

Z Panią Małgorzatą Dudkiewicz z Centralnego Rejestru Dawców Szpiku POLTANSPLANT rozmawiała Agnieszka Czmyr-Kaczanowska

Zdjęci: 123 rf; Agnieszka Kaczanowska