ZAINSPIRUJ SIĘ
Instytucja separacji została wprowadzona do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na mocy ustawy z dnia 21.5.1999 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 52, poz. 532). Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego tej instytucji miało na celu stworzenie alternatywnego do rozwodu uporządkowania sytuacji małżonków, w których związku nastąpił rozkład pożycia.
Jednym z celów separacji jest umożliwienie małżonkom przemyślenia celowości definitywnego rozejścia się i ewentualnego powrotu do wspólnego pożycia. Separacja nie jest definitywna, prawo daje możliwość jej zniesienia. Formalnie orzeczona separacja ma przede wszystkim doprowadzić do pojednania się (pogodzenia) małżonków i ponownego nawiązania pożycia.
Kiedy sąd może orzec separację małżonków ?
Zgodnie z art. 611 § 1 kro, sąd może orzec separację, jeżeli pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Aby więc sąd mógł orzec separację, małżonkowie muszą wykazać, że nastąpił zupełny rozkład ich związku. Co istotne, rozkład pożycia nie musi być trwały, tak jak to jest wymagane w przypadku rozwodu.
O zupełnym rozkładzie pożycia można więc mówić w razie zerwania wszelkich więzów łączących małżonków (tj. duchowych, gospodarczych i fizycznych), aczkolwiek w pewnych wypadkach przyjąć należy, iż przesłanka zupełności rozkładu jest zrealizowana pomimo zachowania niektórych elementów więzi łączącej małżonków (np. utrzymują się elementy więzi o charakterze gospodarczym, spowodowanym wspólnym zamieszkiwaniem małżonków).
W przypadku wystąpienia zupełnego rozkład pożycia, z żądaniem orzeczenia separacji może wystąpić każdy z małżonków.
Kiedy sąd nie może orzec separacji ?
Jednak mimo zupełności rozkładu pożycia, sąd nie może orzec separacji, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci. Orzeczenie separacji jest również niedopuszczalne, jeżeli z innych względów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
W odniesieniu do przesłanki, dotyczącej dobra małoletnich dzieci, wskazuje się najogólniej, że ucierpi ono na skutek separacji, gdy w porównaniu z sytuacją dotychczasową, nastąpi pogorszenie sytuacji dzieci małżonków. Przykładem takiej sytuacji może być np. utrata kontaktu dziecka z jednym z rodziców.
Natomiast do sprzeczności orzeczenia separacji z zasadami współżycia społecznego, może dojść np. w sytuacji ewentualnej rażącej krzywdy, którą doznałby pozwany małżonek na skutek orzeczenia separacji.
Przed jakim sądem i w jakim trybie toczą się sprawy o separację?
Sprawy o orzeczenie separacji, toczą się przed Sądem Okręgowym. Dla małżonków, którzy nie mają wspólnych małoletnich dzieci i zgodnie wnoszą o separację, przewidziany został odrębny – w stosunku do pozostałych spraw o separację – uproszczony tryb postępowania nieprocesowego. Wówczas małżonkowie składają do sądu wniosek o separację. Wniosek taki podlega opłacie stałej w kwocie 100 zł.
Wymóg zgodnego żądania nie mieści się w ramach warunków formalnych wniosku, postępowanie może więc zainicjować także wniosek jednego małżonka, podczas gdy drugi swoje zgodne stanowisko może wyrazić później, np. w piśmie procesowym lub do protokołu w trakcie rozprawy. Orzeczenie separacji na zgodny wniosek małżonków dopuszczalne jest wyłącznie w sytuacji, gdy strony rezygnują z orzekania o winie rozpadu pożycia.
Jeżeli z żądaniem separacji wystąpił tylko jeden z małżonków albo z żądaniem separacji wystąpili zgodnie oboje małżonkowie, lecz mają oni małoletnie dzieci, to postępowanie przed sądem toczy się w trybie procesowym (do sądu składa się pozew i sąd orzeka o separacji wyrokiem). W takiej sytuacji sąd ustala, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Pozew o orzeczenie separacji w trybie procesowym podlega opłacie w wysokości 600 zł.
Czy orzeczenie separacji jest ostateczne?
Separacja tym różni się od rozwodu, że jest „odwracalna”, co oznacza, że małżeństwo można przywrócić do poprzedniego stanu. Sąd, który orzekł separację może ją znieść w przypadku zgodnego wniosku małżonków. Zgodny wniosek podlega uwzględnieniu, choćby między stronami istniał w dalszym ciągu zupełny rozkład pożycia. Po orzeczeniu sądu o zniesieniu separacji, wszystkie jej skutki również są zniesione.
Ponieważ separacja nie powoduje ustania małżeństwa, małżonkowie pozostający w separacji nie mogą ponownie zawrzeć małżeństwa. Nie jest również możliwy powrót do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa.
Jakie są konsekwencje majątkowe orzeczenia separacji?
Orzeczenie separacji ma daleko idące konsekwencje majątkowe. Pomiędzy małżonkami, wobec których sąd orzekł separację, następuje rozdzielność majątkowa. Powstanie rozdzielności majątkowej oznacza tyle, iż od tego momentu każdy z małżonków dysponuje własnym majątkiem. Może też podejmować zobowiązania pieniężne bez zgody współmałżonka.
Sąd może również orzec o sposobie korzystania z mieszkania dotychczas zajmowanego przez małżonków. Ponadto, orzeczenie separacji powoduje, że małżonkowie nie dziedziczą po sobie z mocy ustawy i nie mają prawa do zachowku. Dodatkowo, podobnie jak przy rozwodzie, sąd orzekający separację rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, a także o alimentach na małoletnie dzieci stron.
Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający ze sobą w separacji, obowiązani są do wzajemnej pomocy. Ponadto, sąd orzekający separację może orzec o obowiązku alimentacyjnym jednego z małżonków względem drugiego. Obowiązek ten nie został ograniczony w czasie.
Na zakończenie warto wspomnieć o możliwości jaka istnieje w zakresie zmiany wniosku pozwu i dochodzenie orzeczenia rozwodu zamiast pierwotnie zgłoszonego żądania separacji albo separacji zamiast rozwodu. Wskazuje się, że nie ma przeszkód do podobnych przekształceń, ponieważ tak w sprawie o separację, jak i w sprawie o rozwód właściwy jest sąd okręgowy. Zmiana powództwa na podstawie art. 193 § 1 KPC przez żądanie rozwodu zamiast separacji i odwrotnie, została uznana za dopuszczalną w uchwale Sądu Najwyższego z 22.6.2005r. III CZP 23/05, z zastrzeżeniem, że zmiana taka jest możliwa tylko przed sądem pierwszej instancji.
Podsumowanie
W sytuacji, gdy małżonkowie z różnych względów nie chcą ostatecznie zakończyć małżeństwa przez rozwód, ale nie mogą również kontynuować wspólnego pożycia, mają możliwość skorzystania z rozwiązania pośredniego, jakim jest separacja. Szczególnego znaczenia instytucja separacji nabiera w przypadku osób wierzących, dla których ostateczne zerwanie związku małżeńskiego przez rozwód jest nieakceptowalne.
Zdjęcie: 123 rf
AUTORKA
Zobacz więcej
